Starzenie się w erze długowieczności – nowy kontekst społeczny i kulturowy
Współczesne społeczeństwa doświadczają zjawiska bezprecedensowego wydłużenia średniej długości życia. Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazują, że do 2050 roku liczba osób powyżej 60. roku życia podwoi się, osiągając poziom ponad 2 miliardów ludzi. Długowieczność (longevity) przestaje być domeną nielicznych, stając się zjawiskiem powszechnym, które wymaga nowego podejścia do planowania życia, pracy i starzenia się.
Wydłużony cykl życia niesie za sobą fundamentalną zmianę roli osób starszych w społeczeństwie. Przejście na emeryturę, które jeszcze kilka dekad temu oznaczało zamknięcie jednego z najaktywniejszych etapów życia, dziś coraz częściej jawi się jako moment przejściowy – nie końcowy. Seniorzy pozostają sprawni fizycznie i intelektualnie, co rodzi potrzebę zagospodarowania ich potencjału w nowych formach aktywności: społecznej, poznawczej, a coraz częściej – także cyfrowej.
Emerytura jako transformacja – między wolnością a wykluczeniem
Zakończenie kariery zawodowej wiąże się z redefinicją aktywności, struktury dnia oraz sieci relacji społecznych. Dla wielu osób jest to moment wyzwolenia – czas na hobby, rodzinę, samorealizację. Dla innych może jednak stać się okresem dezorientacji, poczucia braku celu oraz utraty statusu. Badania przeprowadzone przez European Social Survey (2022) pokazują, że jednym z głównych czynników warunkujących pozytywne przejście na emeryturę jest poziom aktywności społecznej i poznawczej w nowej rzeczywistości życiowej.
Niestety, w praktyce wielu seniorów doświadcza tzw. wykluczenia wielowymiarowego – obejmującego zarówno aspekty społeczne (utrata sieci kontaktów), ekonomiczne (niższe dochody), jak i technologiczne (brak umiejętności cyfrowych). To ostatnie wykluczenie, zwane także digital divide, staje się szczególnie dotkliwe w świecie, gdzie codzienne życie coraz silniej przenika się z technologią. Tu rodzi się potrzeba nie tylko niwelowania barier, ale także aktywnego włączania seniorów w nowoczesne środowiska cyfrowe.
Nowe technologie a aktywne starzenie się – VR jako katalizator zmiany
W odpowiedzi na wyzwania związane z aktywizacją osób starszych, coraz większe zainteresowanie budzą nowoczesne technologie, w tym wirtualna rzeczywistość (VR). Początkowo postrzegana głównie jako narzędzie rozrywki, VR stopniowo zdobywa uznanie jako potencjalnie przełomowa forma wsparcia dla procesów poznawczych, emocjonalnych i społecznych osób starszych.
Wirtualna rzeczywistość pozwala na całkowite zanurzenie się w cyfrowo wygenerowanym środowisku, co otwiera przed seniorami nowe możliwości uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym, nawet bez wychodzenia z domu. Może to obejmować wirtualne podróże, uczestnictwo w spotkaniach rodzinnych, terapię reminiscencyjną, a nawet symulacje zawodowe. Wspólnym mianownikiem tych doświadczeń jest możliwość stymulacji mózgu, przeciwdziałania izolacji oraz wzmacniania poczucia tożsamości i wartości.
Dowody empiryczne: VR poprawia jakość życia seniorów
Badania prowadzone przez Uniwersytet Stanforda (2023) wykazały, że korzystanie z VR przez osoby w wieku 65+ znacząco wpływa na ich samopoczucie psychiczne. Uczestnicy badania, biorąc udział w doświadczeniach takich jak wirtualne podróże, kontakt z cyfrowymi zwierzętami czy arteterapia w VR, odnotowali wzrost pozytywnych emocji i spadek poczucia samotności. Co istotne – zauważono również zwiększoną chęć do podejmowania aktywności w świecie rzeczywistym, co sugeruje, że VR może działać jako „pomost aktywizacyjny”.
W innym eksperymencie zrealizowanym w Nowym Jorku (2024), seniorzy w domach opieki korzystali z wirtualnych środowisk do uczestniczenia w symulowanych aktywnościach takich jak wspinaczka górska czy skoki spadochronowe. Efektem była nie tylko poprawa nastroju, ale również wzrost zaangażowania w relacje społeczne i większe zainteresowanie technologią. Eksperci podkreślali, że VR działa jako „mentalne okno na świat” – szczególnie ważne dla osób o ograniczonej mobilności fizycznej.
VR jako przedłużenie tożsamości zawodowej i poznawczej
Zastosowanie VR nie ogranicza się jedynie do rekreacji czy terapii. Coraz częściej mówi się o potencjale tej technologii jako narzędzia pozwalającego seniorom przedłużyć aktywność zawodową w alternatywnych formach. Możliwość uczestniczenia w wirtualnych warsztatach, wykładach, mentoringu czy konsultacjach eksperckich otwiera nowe perspektywy dla osób, które chcą dzielić się swoim doświadczeniem zawodowym, ale nie są już aktywne na rynku pracy.
Wirtualne środowiska mogą symulować realne warunki pracy lub tworzyć nowe formy aktywności oparte na kompetencjach miękkich, takich jak doradztwo czy edukacja. Takie działania wspierają nie tylko sprawność intelektualną, ale i poczucie przynależności oraz kontynuacji roli społecznej. W praktyce oznacza to redefinicję pojęcia „emeryt” – z osoby biernej na osobę aktywnie kontrybuującą do życia społecznego, także w przestrzeni cyfrowej.
Wdrożenia, bariery i przyszłość: co musi się wydarzyć?
Choć potencjał VR w pracy z seniorami jest ogromny, jego skuteczne wdrożenie wymaga pokonania kilku kluczowych barier. Po pierwsze, potrzebne są interfejsy zaprojektowane z myślą o osobach starszych – ergonomiczne, zrozumiałe i intuicyjne. Po drugie, konieczne jest włączenie edukacji cyfrowej do działań społecznych i lokalnych – najlepiej w formach międzypokoleniowych, gdzie młodsze osoby wspierają starsze w nauce i adaptacji nowych technologii.
Nadzieję budzą projekty pilotażowe realizowane m.in. w Wielkiej Brytanii, Holandii czy Japonii, w których VR integrowany jest z systemem opieki społecznej, edukacji dorosłych i terapii zajęciowej. W dłuższej perspektywie możemy oczekiwać rozwoju dedykowanych aplikacji VR dla seniorów, integrujących funkcje zdrowotne, społeczne i poznawcze w jednej platformie.
Podsumowanie: VR jako nowy ekosystem aktywności seniorów
Era długowieczności wymaga nowego modelu myślenia o starzeniu się – nie jako o schyłkowym etapie życia, lecz jako o fazie możliwości, kontynuacji i redefinicji ról społecznych. W tym kontekście, wirtualna rzeczywistość jawi się jako jedno z najbardziej obiecujących narzędzi wspierających aktywność poznawczą, zawodową i społeczną seniorów.
Poprzez dobrze zaprojektowane doświadczenia VR, możliwe staje się utrzymanie kontaktów międzyludzkich, rozwój osobisty i przeciwdziałanie izolacji. Co więcej, technologia ta może odegrać kluczową rolę w tworzeniu inkluzywnego społeczeństwa cyfrowego, w którym wiek nie ogranicza, lecz otwiera nowe perspektywy.
Elżbieta Włodarska – Immersion Medial Product Head – QVITI S.A.
Źródła i literatura:
- Stanford University (2023). Virtual Reality and Emotional Well-Being in Older Adults
- New York Post (2024). NYC Seniors Use VR to Combat Dementia and Isolation
- BMC Geriatrics (2021). Effect of Virtual Reality on Balance and Fall Risk in the Elderly
- European Social Survey (2022). Retirement, Social Engagement and Cognitive Health
- WHO (2023). Global Report on Ageing and Health
