Ponad miliard osób na świecie to dziś ludzie w wieku 60+. W Polsce już co czwarty obywatel należy do tej grupy, a za 25 lat będzie ich ponad 40%. To oznacza, że miasta – do tej pory projektowane pod kątem młodych i sprawnych – muszą się diametralnie zmienić. Pojęcie „miasta przyjaznego seniorom” staje się więc nie tylko modnym hasłem, ale też konkretną strategią urbanistyczną i społeczną. Tylko… co ono właściwie oznacza?
Czym jest „miasto przyjazne seniorom”?
To nie tylko ławki w cieniu i niskopodłogowy tramwaj. WHO definiuje miasto przyjazne starzeniu się jako środowisko sprzyjające aktywności, zdrowiu i integracji społecznej osób starszych. Według Światowej Organizacji Zdrowia, takie miasto powinno rozwijać się w ośmiu obszarach:
- transport,
- mieszkalnictwo,
- uczestnictwo społeczne,
- szacunek i integracja,
- aktywność obywatelska,
- komunikacja i informacja,
- usługi wspierające
- przestrzeń publiczna.
Warto jednak zaznaczyć, że poza systemem WHO istnieją również inne podejścia do mierzenia „senioralności” miast. W Stanach Zjednoczonych funkcjonuje wskaźnik AARP Livability Index, w Wielkiej Brytanii – Age UK Index, a Economist Intelligence Unit przygotowuje okazjonalne rankingi miast najlepiej dostosowanych do potrzeb osób starszych. Wszystkie one zwracają uwagę na lokalne wsparcie społeczne, dostępność opieki zdrowotnej, bezpieczeństwo, przystępność mieszkań i rozwój technologii wspierających starzenie się w miejscu zamieszkania.
Przykłady z zagranicy – kto naprawdę działa?
Na świecie nie brakuje miast, które podjęły realne działania na rzecz seniorów. Przykładem może być Tokio, które rozwija nie tylko sieć usług opieki domowej, ale także wdraża roboty społeczne wspierające osoby starsze w codziennych zadaniach. Powstają tam tzw. „senior cafés”, czyli sąsiedzkie przestrzenie sprzyjające integracji.
Z kolei Singapur prowadzi konsekwentną, państwową strategię starzenia się, obejmującą budowę bloków z windami na każdym piętrze, tworzenie sąsiedzkich punktów zdrowotnych i rozwój cohousingu – mieszkań łączących niezależność z dostępem do opieki. Miasto-państwo wdraża też rozwiązania z zakresu smart city: systemy alarmowe, aplikacje przypominające o lekach, a nawet przyciski awaryjne w windach połączone z centrami opieki.
Oslo tworzy dzielnice międzypokoleniowe, w których razem mieszkają seniorzy i studenci. Zamiast izolacji – wspólnota, w której każdy uczy się od siebie. Podobne podejście realizowane jest w Amsterdamie, który promuje „age-inclusive design” i projektuje osiedla z myślą o wszystkich pokoleniach.
Wreszcie Nowy Jork wprowadził program Aging Improvement Districts, w ramach którego poprawia oznakowanie miejskie, zwiększa liczbę ławek, dostosowuje chodniki, instaluje windy i wspiera aktywność społeczną seniorów w przestrzeni publicznej.
Polska – dobre początki, długi dystans
W Polsce pozytywnie wyróżnia się Gdynia, jako jedyne miasto w kraju należące do Światowej Sieci Miast Przyjaznych Starzeniu (WHO). Miasto prowadzi szereg działań w ramach lokalnej polityki senioralnej: Gdyński Dialog Międzypokoleniowy, karta seniora, oferta bezpłatnych zajęć aktywizujących i konsultacje społeczne.
Również Poznań i Kraków budują sieć centrów aktywności senioralnej, prowadzą programy psychologicznego wsparcia oraz kursy cyfrowe dla osób starszych. Warszawa wdraża program „Złota Rączka” dla osób 75+, oferuje infolinię senioralną i rozwija edukację zdrowotną w lokalnych ośrodkach.
Jednak na poziomie ogólnokrajowym brakuje spójnej strategii. Tylko 30% jednostek samorządu terytorialnego (JST) – czyli gmin, powiatów i województw – posiada formalną strategię senioralną. W wielu przypadkach są to dokumenty ogólne, niepoparte diagnozą lokalnych potrzeb. Jeszcze gorzej wygląda poziom ich wdrażania – działania są często punktowe, zależne od liderów lokalnych i bez gwarancji ciągłości.
Problemem jest też silne rozwarstwienie terytorialne. Podczas gdy największe miasta realizują nowoczesne programy, wiele gmin wiejskich nie prowadzi żadnych działań na rzecz seniorów. Brakuje dostępu do usług transportowych, opieki środowiskowej i cyfrowych narzędzi wspierających aktywne starzenie się.
Co powinno się zmienić?
Polska potrzebuje systemowego podejścia do polityki miejskiej i senioralnej. Dlatego warto rozważyć:
- stworzenie ogólnopolskiego Indeksu Miast Senioralnych, który co roku oceni samorządy w oparciu o dostępność usług zdrowotnych, przestrzeni publicznej, aktywność społeczną, transport, technologie wspierające oraz realny udział seniorów w konsultacjach lokalnych,
- wprowadzenie systemu grantów i wzorców strategicznych dla JST, aby miasta i gminy mogły wdrażać sprawdzone rozwiązania bez konieczności tworzenia wszystkiego od podstaw. Rząd mógłby pełnić funkcję koordynującą i wspierającą,
- zachęcanie do udziału osób starszych w projektowaniu przestrzeni i usług, np. poprzez rady senioralne, konsultacje społeczne czy zatrudnienie tzw. doradców senioralnych w urzędach miast,
- rozwój technologii AgeTech na poziomie lokalnym – w tym opaski życia, systemy ostrzegawcze, zdalne monitorowanie stanu zdrowia oraz narzędzia komunikacji dostosowane do potrzeb starszego użytkownika.
Bycie „miastem przyjaznym seniorom” to nie luksus, tylko konieczność cywilizacyjna. Społeczeństwo się starzeje, a przestrzeń miejska musi za tym nadążać. Polska ma już dobre przykłady, jak Gdynia czy Warszawa – ale pora na systemowe działania w każdej gminie.
Bez zintegrowanej polityki senioralnej, inwestycji w usługi lokalne i rozwoju technologii wspierających starzenie się w miejscu zamieszkania, coraz większa część społeczeństwa będzie żyła w wykluczeniu. A to nie tylko problem społeczny – to także zagrożenie dla gospodarki, solidarności międzypokoleniowej i jakości życia nas wszystkich.
Jeśli chcemy godnie się starzeć – musimy zadbać o to, żeby nasze miasta dojrzewały razem z nami.
jw
Źródła:
- WHO – Age-friendly Cities: https://extranet.who.int/agefriendlyworld
- The Economist (2023): Cities that work for older people
- AARP Livability Index: https://livabilityindex.aarp.org/
- Age UK: https://www.ageuk.org.uk/
- NIK – polityka senioralna: https://www.nik.gov.pl/szukaj/?fraza=senior%2B&typ%5B%5D=wszystkie
- GUS – Prognozy demograficzne: https://stat.gov.pl
